Bronnen
5.000 media-impulsen per dag
De jonge techniekfilosoof en middelbare school docent Ocke Weeda constateert dat door het gigantische informatie-aanbod van de mediaplatformen de huidige kinderen/ leerlingen vooral nog leren afschermen en selecteren. Dat zijn passieve handelingen. Zelf op onderzoek gaan of iets ontdekken is er niet meer bij: daar is ruimte en aandacht voor nodig, die is opgeslokt door de overload aan (uiteraard super interessante) digitale prikkels. Er zijn dagelijks 5.000 media-impulsen die om aandacht vragen: dat gaat niet, dus we blokkeren de meesten.
Zo ontstaat er bij leerlingen een automatisme, een neiging om andere zaken die dagelijks om aandacht vragen óók als negatief te zien, zoals schooltaken, lezen, mensen begroeten etc.
De bevindingen van Weeda zijn voor mij een interessant startpunt voor mijn afstuderen, ook omdat het naar mijn idee (deels) verklaart waarom het onderwijs achteruit gaat. Onderwijs stuurt juist aan op actieve, nieuwsgierige, onderzoekende leerlingen. Maar wat doe je als dit streven bij de achterdeur wordt tegengewerkt?
Drie niveau’s van aandacht:
1. Spotlight aandacht: Concentratie op wat er hier en nu gebeurt.
2. Starlight aandacht: De projectie van jezelf in de toekomst, doelen stellen en in gedachten kunnen houden.
3. Daylight aandacht: Aandacht voor je omgeving, medemens en maatschappij.
Op 21 januari 2023 heb ik ChatGPT wat vragen gesteld over dit boek, waarbij ik op onderstaande vraag een beter antwoord kreeg dan op de vraag een samenvatting te geven:
Zie essay 'verdwaald in onze telefoon, van Suzan Hijink
Suzan Hijink: “De uitputting van onze aandacht is geen vrijblijvende kwestie. Aandacht is een menselijke hulpbron, net zoals water en lucht dat zijn. Waar zuivere lucht ons laat ademen, laat zuivere aandacht ons denken en voelen. Aandacht stelt ons in staat halt te houden bij onze gedachten en gevoelens en er een relatie mee aan te gaan.”
Tegenlicht documentaire: Digitale detox, met filosoof Hans Schnitzler
Er zijn al jongeren die uit eigen beweging zich afschermen voor teveel afleiding. Afgelopen zomer stuitte ik in een wachtkamer op een paar interessante interviews in Psychologie Magazine:
Chat GPT’s best prima antwoord op mijn vraag (21 jan 2023)
Recensie 'The age of disruption'
Steeds meer angstklachten en depressie
De korte docu Boven verwachting is een compilatie van uitspraken van jongeren, waarin ze proberen te aan te duiden waarom het slecht gaat en ze hulp zoeken. De rode draad die ik zie is wat Stiegler aanduidt met ‘het verlies van het gevoel te bestaan.’ Wanneer ze iets van een verlangen beschrijven lijkt het bijvoorbeeld niet van henzelf te zijn, maar een externe verwachting (zoals de maatschappelijke druk om te excelleren en succes te oogsten).
De innerlijke leegte is wat mij opvalt, net als bij veel leerlingen op de middelbare school.
Tot corona uitbrak was één op de twaalf jongeren psychisch ongezond, daarna is het omhoog geschoten naar één op de vijf.
Eenzaam, depressief en gespannen
Rapport over achterstand executief functioneren
Bovenstaand rapport gaat over de invloed van digitale media op de executieve vaardigheden van jongeren. Dit is het vermogen om je eigen gedrag te kunnen reguleren. Het zijn de hogere cognitieve vaardigheden, zoals langetermijnplannen, doelen stellen, probleemoplossend denken, zelfcontrole, waaronder het vermogen om weerstand te bieden aan verleidingen en impulsen, mentale flexibiliteit, leren van feedback, zelfreflectie, out of the box denken en reguleren van emoties.
Bij kinderen en jongeren is dit gedeelte van de hersenen nog volop in ontwikkeling, pas in je twintiger jaren zijn alle verbindingen aangelegd. Desalniettemin heeft een kind in elke fase van de schoolloopbaan al aspecten van dit vermogen nodig, om de leerstof tot zich te kunnen nemen.
Het rapport concludeert dat een hoger niveau van executief functioneren samenhangt met een beter mentaal welzijn.
In oktober heb ik een mailwisseling gehad met Aletta Smits, hoofddocent en onderzoeker van het lectoraat Human Experience & Media design aan de Hogeschool Utrecht. Zij geeft ook publiekslezingen over ‘het puberbrein’ en ik woonde er afgelopen voorjaar een bij tijdens een ouderavond op de school van mijn zoon. Daar bracht zij juist met name een positieve visie op digitale media gebruik onder jongeren naar voren (mits er ook grenzen aan worden gesteld).
Mijn vraag aan haar had betrekking op een constatering uit bovenstaand rapport: dat er bij 2 op de 5 jongeren sprake was van problematisch excessief smartphonegebruik. En dat dit samenhing met een lager niveau van executieve vaardigheden onder jongeren en verminderd mentaal welzijn. Als dat waar is, waarom leunt iedereen dan nog achterover in het onderwijs?
Smits wees er toen op dat interpretatie van onderzoeken naar het (psychisch) welbevinden van tieners nogal ingewikkeld is, omdat het meestal gebaseerd is op self-report. Percentages kunnen niet zomaar worden overgenomen / als harde feiten worden beschouwd.
Naar aanleiding van haar uitleg besloot ik dat ‘actueel (op de korte termijn)-psychisch welbevinden van jongeren’ geen speerpunt wordt in mijn onderzoek. Het is een te mistig, breed onderwerp, waarin allerlei factoren door elkaar heen spelen. Wel vermoed ik een connectie tussen de daling van het Nederlands onderwijsniveau en verminderde executieve vaardigheden, veroorzaakt door excessief digitale mediagebruik.
Waar het mij specifiek om gaat is de wisselwerking tussen overaanbod van informatie en de afschermings-reflex van jongeren. Die een rem zet op hun nieuwsgierigheid, onderzoeksbereidheid en projectie van ‘ het zelf’ in de toekomst: de creatie van hun eigen verhaal. Die het dus moeilijker maakt om jongeren ‘te onderwijzen’ (op de mens-wordings gerichte manier zoals pedagogen als Biesta voorstaan).
Terwijl Smits het accent legt op de identiteits-vormende invloed van digitale media voor jongeren leg ik in dit onderzoek het accent op de passief-makende en ontwikkelings-remmende invloed.
De drie links hieronder relativeren allemaal de negatieve invloed van scroll en klikgedrag. Voor mij is deze benadering te oppervlakkig, teveel gericht op rapportage over hoe jongeren zich op dat moment ‘voelen’. Totaal buiten beschouwing blijft een systematischer kijk op persoonsvorming van mensen. En op de tech-kritiek van bijvoorbeeld experts uit het veld zelf (o.a. Jaron Lanier), die aan het woord kwamen in de documentaire ‘The Social Dilemma’.
Negatieve publieke opinie over scrollen
Dat het minder goed gaat met jongeren en schoolresultaten achteruit gaan heeft meerdere oorzaken dan alleen het digitale media gebruik. Allereerst is er de sombere tijdgeest, waarbij urgente, bedreigende problemen overal in de wereld (klimaat, welvaart, geopolitiek) niet effectief genoeg aangepakt lijken te worden. Deprimerend als achtergrond voor levens die nog aan de start staan. Hiermee in verband staat dat door technocratisering het Nederlandse onderwijs de geesteswetenschappen is gaan verwaarlozen: Kunst, cultuur en literatuur. Juist de vakken waar het gaat over begrip, onderzoek en interpretatie.
Dat zorgt er dus ook voor tot dat leerlingen minder bekwaam zijn in ‘diepe aandacht’ en kritische reflectie.
Artikel over literatuuronderwijs in Nederland
…. “Waar het bij deze opdrachten immers niet over gaat, is de tekst zelf. Vaardigheden als close reading en herlezen, de sleutels voor begrip en interpretatie, zijn niet nodig bij zulke opdrachten. Kritisch denken evenmin. Ook hoef je geen kennis over de historische of maatschappelijke context van een verhaal te hebben of zien te verkrijgen.
..Niet alleen kennis van woorden en de wereld, maar ook van cultureel erfgoed komt uit fictie. In tegenstelling tot andere Europese landen hoeven niet alle kinderen in Nederland daar iets van te weten. In Groot-Brittannië maken basisschoolleerlingen al kennis met Shakespeare en op de Duitse Hauptschule (te vergelijken met het vmbo) wordt Kafka gelezen. Op havo en vwo krijg je wel les over Reynaert de Vos, maar als je vmbo doet ‘hoef’ je die naam niet te kennen, evenmin als die van Anton de Kom of Marga Minco. Verwaarlozing vermomd als bescherming typeert het literatuuronderwijs in Nederland.”…
….Al lezend train je zo begrip voor jezelf en de ander, en reflecteer je op de eisen die de gemeenschap stelt aan het individu, de consequenties van het kwaad. Gesprekken over literatuur kunnen veel inzichten opleveren voor de persoonsvorming zo blijkt uit het promotieonderzoek van lerarenopleider Marloes Schrijvers.”…
